پښور: د ښوويځي زده کونکي،والدين او ښوونکي واي په پاکستان کې تر ډير لږ پر مختللي قبائلي سيمه کي ، د انجنيرانو او ډاکټرانو په توګه د بيوزلو ځوانانو خوبونه مخه د ښونځيو د ښوونکو د مړينې او د اساسي تاسيات نيشتوالۍ نيسي
۷ کلن عابد خان چې په سوئيلي وزيرستان کي په حکومتي مکتب کې سبق وائي،نيوز لينز پاکستان ته وويل چې” د زما خواهش دۍ چې زه يو طبۍ پريکټيشنر جوړ شم چې د خپلو خلکو د لګښت څخه پاک خدمت وکړم “
هغه وائي چې اکثره زه سکول ته ناوخته رسيږم ولي چې د کور نه تر مکتبه د ټرانسپورټ نيشتوالۍ ده
هغه زياتوي چې”د ماته درد راکوي کله چې زه خپل ښوونځۍ د ولسواليو لري سيمو ته پر تله کوم “
جهانزيب چې د فاټا په لومړني ښوونځي کې ښوونکۍ دې،وائۍ،د هغه ښونځۍ د وړښوونکو، د څښک پاکو اوبو،تشنابو،د لوبو ډګر او سمبال ټرانسپورټ ته اړتيا لري
د فاټا تعليمي چارواکي او قومي مشران وايي د ماليې وزارت له ځنډ سره سم په بې ثباته قبايلي سيمو کې د ۲۳۶۲ ښوونکو د پوسټونو تاييد کول به په سيمه کې د ياغيانو د تاوانونو د وهلو په د موخه د هڅو په اړه يو ځنډ وي
قامي مشر ملک نور نواز يادوي په تيره لسيزه کي زياتره دسيمي ناخوانده ځوانان د ترها ګري په لور لاړل
نور نواز نيوز لينز ته وويل چې” دلته د ښوونې او روزنې د ښه والي لپاره ګامونه آخيستل په کار دي “
د فاټا د زده کونکو ټولو ټولنو مشر خان مالک وائي،د ۲۰۰۷ کال راهسي په قبايلي سيمو کې د تعليمي موسسو لپاره يو شمير دولتي ودانۍ جوړ شوي دي.د فاټا تعليمي محکمي د نوي عمارتونو آبادولو لپاره د ورزده کونکو بهرتي کولو هڅي کړي دي
مالک وائي”ښوونه او روزنه زموږ د ټولو ستونزو حل دي. که تاسو واقعيت غواړئ چې افراطيت لاړ شي،چې سيمه پراختياومومي، نو تاسو بايد د سواد کچه لوړه کړي “
ښوونکي نسيمه بي بي،چي د سوئيلۍ وزيرستان د ښوونې او روزنې يو افسر دي وائي، د فاټا په کچه د پوهنې سيکټر له ننګونو سره مخ دي.
هغي وائي”د ښوونې او روزنې ډيرۍ موسسې د ښوونکو لپاره د استوګنې آسانتياوې نه لري،د وړ ښوونکو د کارکونکو نيشتوالۍ،او دوۍ د څښاک اوبه پرته دي دلته ځينې ستونزې شتون لري چې بيړنۍ حل ته اړتيا لري “
د ټولنې رزونې او هڅونې پروګرام (سي اے ايم پي) يو غير دولتي سازمان چې د سولې او پر مختګ لپاره هڅه کوۍ،په وړاندي د ۱۹۹۸ کال د سر شميرنې راپور سره سم،د فاټا ټول آبادي شمير 3.17 ملين دي.د سيمې خلک اټکل کوي چې نفوس ۷ مليونه دي. داخلي بيځايه کيدنه په ۲۰۰۹ کال کي په لوړه کچه وه کله چې ۳ مليونه خلک بيځا يه شول، او په دۍ کي ګڼ شمير د خيبر پختون خواه او فاټا په پوځي عملياتو کې وتښتېدل.
د ۲۰۱۶ کال په پاۍ کې، د پاکستان پوځ اعلان وکړ چې د قبايلۍ سيمي ډيرۍ برخې د ياغيانو له مينځه وړل دي.دي وويل چې د داخلي بۍ ځايه شوي کسان(آئي ډي پي ايز) به د ۲۰۱۶ تر پايه پوري خپل کورونو ته وليږدول شي
د وفاق انتظام لاندي قبايلي سيمه (فاټا) په پراخه توګه د قبائيلي بيلټپه نوم پيژندل کيږي- د اوو کلونو په ترڅ کې د امنيتې ځواکونو او طالبانو ترمينځ د تاوتريخوالۍ جګړو وروسته ويرې او تباهي وليدله
علي شاه چې د وانه په يو سرکاري مکتب کي د لسم جماعت زده کونکي دي د خلپې ټولنې او هيواد خدمت کولو لپاره انجنير جوړيدولو عزم لري
“زه غواړم خپل جنګ ځپلي کور ښار ودان کړم “هغه نيوز لينز پاکستان ته د ټيلي فون د لاري وائي”مګر زه ويره کوم چې زه به په دې حالت کې لوړو زدکړي تر لاسه نه کړم “
د هغو معلوماتو په اساس چې د خبر د نيوز لينز لخوا بيا کتنا شوي،د فاټا د پوهنې رياست د لوړو،منځنيو او لومړنيو ښوويځيو لپاره د ۲۰۸۲ تدريس کيډرز آسامي تاييد او د سيمې نوي جوړ شوي کيډټ کالجو لپاره ۲۸۰ پوسټونه استولي دي
مالک زور ورکوي” د تعليمي موسسو لپاره د ودانيو جوړولو لپاره په بيلينو کلداري مصرف شوي دي. مګر د اسانتياوې اوس يو ښايسته ليد وړاندې کوي او د مينځلو له مينځه وړل کيږي “
د ټولنيزو مسوليتونو د شميرې(پي ايس آر) ماهرينو په وينا، لږ تر لږه ۸۰۰۰۰ پاکستانيان(امنيتي ځواکونه،ملکيان او ياغيان) په تيره لسيزه کې د پاکستان په تاوتريخوالي کې ووژل شول.
قبايلۍ مشر چې د هغوي دوه زامن د وانه په يو دولتي مکتب کۍ سبق وائي.دوي شکايت کړۍ چې د دوۍ ښوونځي د سائينس ليبارټري نه لري او ښوونکۍ کافي نه دي.
مشر ينوز لينز ته وويل چې” موږ نه کارخاني لرو نه بل کاروبار چيرته چې زموږ ماشومان د بديل په توګه کار کولاۍ شي ،که چيرې هغوۍ بې کاره پاتې شي “
“حکومت بايد د ښوونکو شميره کې د کموالۍ جدي انديښنه ولري.بلکه د ښوونځيو نشتوالۍ د ټولنيزو ضد عناصرو لاسونه پياوړي کوي “د فاټا تعليمي رياست مشر هاشم خان آفريدي وويل چې،د هغه رياست هڅه کوي د ښوونکو د نشتوالۍ له امله نوي تعليمي موسسې فعال کړي.
هغي نيوزلينز ته وويل چې”موږ کولۍ شو په فاټا کې ۷۰۰ ښوونځي فعال کړو که چيرې موږ د اړتياوو تشخيص تصويب کړو “
د فاټا سيکرټريټ او بيورو آف شماريات لخوا تر سره کړۍ سروي په وړاندي په فاټا کې د سواد کچه33.3 فيصده ده،چې په ۲۰۱۳ کې په اټکل سره ۵۸ فيصده ښکته ده
په ورته توګه،په فاټا کې د بالغانو سواد کچه28.4 فيصده ده،په داسې حال کې چې ملي منځنۍ کچه ۵۷ فيصده ده. په سواد زده کړه کې د جندر تشه شتون لري. په فاټا کې د ناريناو د سواد کچه 45 فيصده ده.په فاټا کي په زناناو کې د سواد کچه د حيرانتيا 7.8 فيصده ده
آفريدي وائي چې،په جنوبي وزيرستان کې د جينکو لومړنۍ کالج پراخه ده، خو د ښوونکي نه لري.آفريدي وويل”د ځاي خلکو ترمينځ د زده کړې زياتوالۍ به په اوږد مهال کې د ترهاګري دوسيه کمزورۍ کړي “
د ماليې وزارت سلاکار مظفر برکي وائي،د ۲۰۱۴-۲۰۱۵ کال،د ماليې و زارت مالي چارو څانګه ۳۸۶ د خالي اړتياو ۳۳۵ زده کړې تاييدونه تصويب کړي
د ورزده کونکو ټولني مشر مالک زياتوي،چې مرکزي حکومت د پوهنې رياست غوښتنې ته غير ضروري اعتراضونه ليږدول شوي
د پوهنو ماهر او مدني فعال ابراهيم پاشا وائي،فاټا د ترهاګري له امله په ناوړه توګه اغيز من شوي
پاشا وويل،د بدبخته نه ده چې”د فاټا په ټولو موخو کي د زرګونو پرمختيا يي اهدافو(ايم ډۍ جۍ) يه زده کړي موخې نشي ترلاسه کيدۍ “
هغه زياتوي چې د خصوصي زده کړو سيکټر په داسي حال کې فاټا ته نه شي را تللۍ،کله چې حکومت نشي کولۍ د تعليمي موسسو فعا ليت وکړي
آفريدي وويل چې د هغۍ محکمه د هلکانو او انجونو تر منځ د حتۍ د زده کړې نسبت ته وده ورکولو لپاره په زړه پورې کار کوي
هغه زياتوي چې”موږ لاد مخه د نوم ليکنې مهم پيل کړۍ تر څو تر پنځو کلنو پوري ۲۰۰۰۰۰ ماشومان په ښوونځيو کې شامل شي،کوم چې د پام وړ برياليتوب تر لاسه کړي “
د دي نوم ليکنې مهم اولني برخه په مئۍ مياشت کال ۲۰۱۶ کي کې سر ته رسيدلۍ، چې ۶۰ فيصده هدف ې ترلاسه کړي، د دې مهم دوئمه برخه به په کال ۲۰۱۷ ستمبر مياشتي کي پيل کيږي
دفاټا څخه بيورو کريټ احسان ﷲ خان وائې چې هغوي په خپله د تيرو درو کلنو راهسي په قبائلي سيمه کي د تعليم پر مختګ لپاره کار کړي، وائي ښوونې او روزنې سيکټر په سيمه کې د تاو تريخوالې په وخت کې تر ټولو بد حالت ته مخ شوي
خان وائې”په فاټا کي د پوهنې سيکټر په بشپړ ډول زيانمن شوۍ دۍ،پوځ کيډټ کالجونه او آرمۍ پبلک سکولونه(اے پي ايس) تاسيس کړۍ،مګر په تعليمۍ سيکټر کې د دولت مداخله زړه نه زړه ده “
